Urząd Miejski w Kluczborku

www.berezhanymrada.gov.ua

Brzeżany - rys historyczny

Dokładne ustalenie kiedy powstała osada Brzeżany jest jeszcze niemożliwe. Prawdopodobnie była jedną w kilku osad, które założył Władysław II Opolczyk, działając w imieniu króla Ludwika Węgierskiego (król w Polsce 1370-1382). Osadnicy sprowadzeni na te tereny pochodzili prawdopodobnie z Brzegu na Śląsku (stąd nazwa Brzeżany).

Jednak dopiero rok 1530 jest przełomowy dla historii tej osady. Oto król Zygmunt I Stary w uznaniu zasług zezwolił Mikołajowi Sieniawskiemu na przekształcenie dzielniczej wsi Brzeżany w miasto, lokowane na prawie magdeburskim. Tak więc wojewoda ruski i wielki hetman koronny Mikołaj Sieniawski jest uważany za założyciela miasta.

Przez kolejne lata wielki ród Sieniawskich rozbudowywał miasto i jednocześnie bronił przed najazdami Tatarów, Wołochów, Turków i Kozaków. Dzięki Sieniawskim powstał potężny zamek otoczony wałami i fosą. O mury tego zamku kresowego niejednokrotnie rozbijały się najazdy nieprzyjaciół.

Na początku XVIII w. córka Adama Sieniawskiego - Zofia, (którą do chrztu trzymali Król August II Mocny i car Piotr I Wielki) wyszła za mąż za księcia Czartoryskiego. Tym samym Brzeżany stały się własnością rodu Czartoryskich. Córka księcia Czartoryskiego - Izabella wyszła z kolei za mąż za Ks. Lubomirskiego. Dzięki niej przebudowany został zamek myśliwski w wiosce Raj pod Brzeżanami na piękny Pałacyk w stylu włoskim. Z kolei córka Księżnej Lubomirskiej wyszła za mąż za hrabiego Potockiego. I w rękach tego rodu był majątek aż do wybuchu II wojny światowej. Dzięki tym rodom miasto rozbudowało się i zdobyło kolejne fundacje. W 1620 roku Adam Hieronim Sieniawski ufundowała istniejący do dziś kościół gotycki tzw. farę. Mikołaj Hieronim Sieniawski ufundował przed wyprawą wiedeńska (1683) na którą ruszył z Janem III Sobieskim, kościół Bernardynów klasztor OO Bernardynów (słynne później miejsce kultu św. Antoniego). W centrum miasta stoi ratusz ufundowany prze ks. Izabellę Lubomirską (1811r), w którym w XIX. mieściło się słynne gimnazjum przeniesione ze Zbaraża. Potockim zaś Brzeżany zawdzięczają wyposażenie pałacyku w Raju i wiele pomniejszych fundacji.

W wyniku najazdu na Polskę 17 IX 1939 Armii Czerwonej Brzeżany dostały się w ręce Związku Radzieckiego i tak było do upadku ZSRR i narodzenia się Ukrainy. Dziś Brzeżany są miastem Ukraińskim.

Wielcy ludzie

Brzeżany od lat budziły zainteresowanie i ciekawość ludzi, ściągając turystów, a stało się to dzięki geniuszowi Juliusza Słowackiego. On to w poemacie "Jan Bielecki" wyczarował wspaniałą przeszłość zamku brzeżańskiego i opisał piękność miasta. Pod koniec XIX w. poeta Kornel Ujejski często bywał w mieście i wiele pisał o niszczejącym zamku i nieposzanowaniu kaplicy zamkowej przez wojska austriackie. Wielkim Polakiem urodzonym w Brzeżanach był marszałek E. Rydz-Śmigły. Tu na cmentarzu do dziś zachował się grób matki marszałka, Marii Rydz. Stąd jako pierwsze (po Krakowie) wyruszały zastępcy strzelców do Legionów Piłsudskiego. Inni wielcy żołnierze to np. bohater spod Rarańczy rtm. Dunin - Wąsowicz (jego dziadek był architektem Napoleona Bonaparte), a w tutejszym 51 pp służyli gen. Marian Kukiel i gen. A.E. Fieldorf ps. "Nil" zamordowany w 1953 r. przez UB. Żołnierze z Brzeżan walcząc we wszystkich XIX w. powstaniach niepodległościowych (listopadowe, krakowskie, styczniowe a nawet w Wojnie Krymskiej) o czym świadczą bogate nagrobki na tutejszym cmentarzu.

W mieście tym przebywali Jan III Sobieski, August II Mocny, car Piotr I Wielki, ks. Siedmiogrodu Rakoczy, Józef Piłsudski. Na potrzeby właścicieli Brzeżan pracowali wybitni artyści: Jan Pfister (Hanusz Sznycerz) mieszczanin brzeżański i rzeźbiarz (m.in. pomnik Ostrowskich w Tarnowie Tarnowie, autor wielu rzeźb we Lwowie) był współtwórcą kaplicy Boimów we Lwowie i kaplicy Sieniawskich na zamku, prof. Marconi - rzeźbiarz wielu nagrobków na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie, w Brzeżanach wystawił m. im. pomnik Sobieskiego i inni.

Położenie

Miasto Brzeżany leży 86 km na wschód od Lwowa w przepięknej okolicy zwanej niegdyś "podolską Szwajcarią". Położone jest na pograniczu dwóch krain geograficznych Podola i Opola. Otoczone jest z kilku stron przez lesiste wzniesienia: Zwierzyniec (382m), Storożysko (398m) i Jaryszków (408m). Przepływa przez nie rzeka Złota Lipa, która w mieście tworzy staw (pow. 2,5 km 2 ) o tej samej nazwie. Okolica jest częściowo zalesiona.

mgr Witold Goliński